Godin Nehalennia

De naam van de Godin Nehalennia

De achtergrond van de naam van de Godin Nehalennia is niet geheel duidelijk.
Haar naam komt niet voor in bronnen uit de oud­heid en ook niet in bronnen uit de mid­del­eeu­wen. We kennen de Godin alleen door de gevonden votiefstenen die gewijd zijn aan Dea (= Godin) Nehalennia.

De naam Nehalennia zou van Germaanse oorsprong kunnen zijn. Het eerste deel van de naam is het Germaanse Neha en betekend "dichtbij", het tweede deel lenna komt zowel in het Keltisch als in het Germaans voor en staat voor "water" en het laatste deel nia geeft een vrouwelijke vorm aan. Nehalennia betekend dan "zij die het water nabij heeft" of "zij die aan de oever woont" (Goos blz.195).
Jan de Vries schrijft in "Altgermanische Religions­ge­schichte" dat de naam Nehalennia afgeleid kan zijn van het bijwoord neihan en zo te verklaren is als "de vriendelijke schenkster" of neho + halenî "zij die de doden koestert".
Logischer is echter een duiding vanuit de Germaanse taalelementen nehwa-lennio-, wat staat voor "behulpzaam", "dichtbij treden", "beschermend", "behulpzaam naderend" (bron: Frigga Asraaf).

Een andere mogelijkheid is dat de naam Nehalennia een Keltische oorsprong heeft. Ne betekend hier "op" en "bij", het tweede deel lenna komt zowel in het Keltisch als in het Germaans voor en staat voor "water". In het Keltisch zijn meerdere woorden die "zee, zout water" betekenen. Het gaat hier dan voornamelijk om het Welshe halein "zout" en het Welshe heli "zee". Deze woorden staan een Laat-Keltische reconstructie halen- toe met de betekenis "zee" wat dan samen met een voorvoegsel ne- wat "op" en "bij" betekent de basis zou zijn voor de naam Nehalennia.
De woordvorming zit dan als volgt in elkaar; als eerste het voorvoegsel ne- (= op), daarna het middenstuk -halen- (= zee) en ten slotte het achtervoegsel -ja dat vrouwelijke afleidingen maakt; alles te samen genomen zou de naam Nehalennia dan "Zij die bij de zee is" betekenen   (zie Neerlandistiek.nl  &  Nemokennislink.nl  &  MainzerBeoBachter.com).

Het gebied van Domburg en Colijnsplaat evenals Keulen waar veel votiefstenen vandaan komen, was een Germaans-Keltisch-Romeinse culturele mengelmoes. Deze bevolkingsgroepen leefden niet strikt gescheiden van elkaar en zullen tevens woorden van elkaars taal hebben overgenomen.
De meeste votiefstenen lijken echter geschonken te zijn door mensen met een Keltisch/Romeinse achtergrond (v.d.Meer blz.142  en  Clerinx blz.176-177), derhalve lijkt een Keltische oorsprong van de naam van de Godin Nehalennia het meest voor de hand liggend.

Germaans / Keltisch / Romeinse Godin

Zoals we ook in het artikeltje over de geschiedenis rond de Godin Nehalennia hebben kunnen lezen, bestond de regio rond de verering van deze Godin uit een mengelmoes van Germanen, Kelten en Romeinen. Ook in de pogingen om de betekenis van de naam van Nehalennia te duiden komen we dit weer tegen, Nehalennia kan met hetzelfde recht een Germaanse en een Keltische naam zijn. Een analyse van de votiefstenen leert dat Nehalennia zowel door Germanen, Kelten en Romeinen vereerd werd. Nehalennia´s naam kan zowel vanuit het Germaans als het Keltisch geduid worden en werd in een Latijns alfabet op de votiefstenen geschreven. De Godin Nehalennia is dus een drievoudige Godin die alle aspecten van het leven omvat en blijkt een Godin voor alle volkeren te zijn.

Neeltje Jans en de Godin Nehalennia

Ik kom regelmatig de inmiddels achterhaalde theorie tegen dat de naam Nehalennia een Latijns/Romeinse naam zou zijn.
Arnold Cornelis schrijft in zijn boek de "Logica van het gevoel" dat de naam Neeltje Jans voortleeft in de naam van de Godin Nehalennia. De oorspronkelijke bewoners van Zeeland zouden een Godin Neeltje Jaan vereert hebben; Ne - Helle - Jaan.
Ne - betekend hier nabij, Helle - zou de oude Vlaamse naam voor de Noordzee zijn en Jaan was de naam voor de Godin en betekend volgens Cornelis licht en volgens anderen is het een aanduiding voor Vrouwe. De Zeeuwse bevolking zou dit verbasterd hebben naar Neeltje Jans en de Romeinen zouden dit gelatiniseerd hebben naar Nehalennnia.
Arnold Cornelis was echter geen etymoloog en hield totaal geen rekening met taalkundige 'regels'. Zo heeft het woord "Helle" nooit voor de Noordzee gestaan en zelfs niet voor Zee in het algemeen! "Helle" betekend het "laag gelegen land" of "Moerassig gebied" of in de Brits-Keltische talen een trechtervormige verbreding van een rivier (Goos Blz.196).
Arnold Cornelis brengt Jaan in verband met Jeanne in het Frans en Joan in het Engels, die echter van de naam Johannes komen en weinig te maken hebben met "Jaan". Verder is de naam Neeltje een afkorting of verkorting van Cornelia. Arnold Cornelis slaat hier taalkundig de plank volslagen mis!
De naam Neeltje Jans heeft dus totaal niets te maken met de naam Nehalennia.
(Zie Annine v.d.Meer blz.155-156, Goos blz.198 & MainzerBeoBachter.com).

Verder kwam ik het verhaal tegen dat een schip genaamd Neeltje Jans gestrand zou zijn op de plaats waar nu het eiland Neeltje Jans is en zo dit eiland haar naam gegeven zou hebben. Hier is echter geen bewijs voor gevonden. Tevens zou er een tempel gewijd aan Nehalennia op dit eiland gelegen hebben, ook hier zijn totaal geen bewijzen voor gevonden, de enig bekende vindplaatsen van tempels waarin de Godin Nehalennia vereerd werd zijn bij Domburg en bij Colijnsplaat.
Er is dus geen enkele connectie tussen Neeltje Jans en Nehalennia.
We komen deze theorie eigenlijk alleen tegen op de site van het pretpark NeeltjeJans.nl, die natuurlijk gebaat is bij een interessante historische connectie. De kust van Zeeland zag er echter in de eerste eeuwen totaal anders uit, de zandbank die we nu kennen als Neeltje Jans bestond in die tijd nog helemaal niet, we komen deze zandplaat en diens naam pas voor het eerst in de achtiende eeuw tegen. Tegenwoordig wordt in de volksmond Nehalennia ook wel Neeltje Jans genoemd, dit is een moderne verbinding in de volksmond zonder feitelijke basis.
Pretpark NeeltjeJans.nl probeert via de constructie Ne-Helle-Jaan een verbinding te leggen met de Godin Nehalennia en maakt van deze oude Godin een Disney achtige zeemeermin die toegezongen wordt door Zoutbaard, geïnspireerd op de naam Vuilbaard van een nabij gelegen zandbank.
Het klinkt leuk, maar helaas, er is geen wetenschappelijke basis voor deze connectie tussen Neeltje Jans en de Godin Nehalennia. (Zie MainzerBeoBachter.com, Annine v.d.Meer blz.155-156 & Goos blz.198).